Amjad Ali Khan, sarodu, “sırlı” tınısı, emprovize icrasıyla Türkiye’deydi. İşte Hindistan’da müzesi olan enstrüman sarodun hikâyesi bu ay hepimizi büyüledi…
Bu ayki konumuzu Amjad Ali Khan’ın da Türkiye’de verdiği konser ve kendisiyle yaptığımız görüşme neticesinde sarod olarak belirledik. Sarod her ne kadar Kuzey Hindistan çalgısı olarak bilinse de kökeni Afgan rebabına dayanan bir enstrüman. Hindistan klasik müziğinde Sarod kullanımı oldukça yaygın. Sarodun kelime anlamının “güzel ses” olduğu, bunun da Persçe’den geldiği söyleniyor.
Enstrümanı oluşturan parçalara baktığımızda, sitarda da olduğu gibi sempatik tellerin varlığı dikkat çekici özellik olarak karşımıza çıkıyor. Söz konusu sempatik teller, her defasında çalınan ragaya göre akort ediliyor. Özellikle barok dönem enstrümanları ve Hint çalgılarında sık sık karşımıza çıkan sempatik teller, ana tellerle melodi taşınırken, armoniklerin tınlamasını sağlıyor. Bu tellerle aynı zamanda, ekolu bir ses de elde ediliyor, dolayısıyla da kesintiye uğramadan sesler devam ediyor. Bu devamlığın enstrümanın sesinde yarattığı etki ise bir noktada manevi içselliğe de işaret ediyor; bu içselliğin taşınmasında etkin bir rol oynuyor. Ünlü besteci ve daha da önemlisi sarod üstadı Amjad Ali Khan da, sarodun sesinin sofistikeliğinden bahsediyor ve çalarken de içselleştiği bir takım durumların oluştuğundan söz ediyor. Her ne kadar sarodun udla akraba olduğunu bilsek de, karmaşık seslerin sarodda daha fazla olduğunu söylemekte yarar var. Bir yandan enstrümanın içselliği diğer yandan da sempatik teller sayesinde elde edilen, tınıların uzaması, aynı zamanda Hint felsefesinde ve müziğinde rastladığımız, zamansızlık olgusunu realize ediyor. Enstrüman her ne kadar Afganistan’dan gelmiş olsa da, Hindistan’da varolan veena ve sursingar isimli enstrümanların bileşimi gibi de tasvir ediliyor.
Tınısının sırrı
Enstrüman ahşap ve deriden oluşuyor. Gövdeye gerilen deri, Amjad Ali Khan’ın deyimiyle, “sarodun sesini daha çok insana yaklaştırıyor”. Bazı sarodlar, Afgan rebabı gibi dut ağacından yapılsa da sitarın da yapıldığı maun ağacını kullanmak sesin zenginleşmesini sağlıyor. Gövdesi ahşaptan yapılan çalgının, göbeğine keçi derisi geriliyor (sarod yapımcılarının özellikle Kalküta keçilerinin derilerinden enstrümanı yapmayı tercih ettikleri söyleniyor). Çalgının uzunluğu genel olarak 1.09cm. Telleri bağırsaktan ya da metalden yapılıyor; sapı ise çelik kaplama ve perdesiz. Enstrümandan teller çekilerek ses elde ediliyor. Hindistan cevizi kabuğundan elde edilen pena ile çalınıyor. Enstrümanı çalmaya başlamadan önce tıpkı tabla icrasında olduğu gibi kimilerine itici kimilerine ise oldukça çekici gelen pudra ve hurma yağı sol ele sürülüyor. Böylelikle enstrümanda elin kayması ya da kayganlığın önlenmesi sağlanıyor. Elbette sardoun sırrını teknik özellikleriyle sınırlamak enstrümana ve icracısına haksızlık olur. Onun sırrı, çalanın parmaklarında, daha da önemlisi ruhunda…
Tarih ve devamlılık
Amjad Ali Khan, bir geleneğin en önemli temsilcilerinden. Dünyanın önde gelen etnomüzikologları genelde bu kadar ün yapmış müzisyenlere karşı çekimser kalırlarken, Khan’ın müziğinin son derece özel olduğunun farkında olup, akademik çevrelerce de bu icranın ve müziğin kabul görmesini sağlamışlar. Dolayısıyla Amjad Ali Khan’ın başarısı enstrümanını, icrasını ve bestelerini de aşıyor diyebiliriz. “Ötekileştirmediği” ve ötekileştirilmesine izin vermediği müziği bütün öznelliğini koruyor. Öte yandan “Sarod Ghar” (Sarod Evi) adıyla açtığı halka açık müze, ailesine ve kendinse ait sarodların korunmasını sağlıyor. Elbette Sarod Evi’nin tek amacı sarod müziği değil. Burada aynı zamanda, işitsel, görsel dokümanlar da bulunuyor ve bu dokümanların pek çoğu Hindistan Klasik müziğine dari bilgiler içeriyor.
Sarod icrası babadan oğla geçen bir öğretiyle yürüyor. Amjad Ali Khan da bu temsilin 6. kuşağını oluşturuyor. Oğulları Ayaan ve Amaan’a bir geleneği miras bırakıyor. Oğulları da 7. kuşak sarod icracıları olacaklar. Onların müzikleri şimdiden ülkelerinin sınırlarını aşmış durumda; yaptıkları film müzikleri ve sinemaya olan ilgileri Amjad Ali Khan’ı hem gururlandırıyor, hem de şaşırtıyor. Çünkü Khan, “genç neslin her şeye yetişebildiğini” söylüyor. Kendisinin ise “taahhütlerinin sarod üzerine olduğunu” vurguluyor. Guru Amjad Ali Khan, “babasından sadece sarodu değil müziği ve müziğe dair ne kadar olgu varsa hepsini öğrendiğini” söylüyor ve müziğinin ve icrasının en önemli noktası olarak gördüğü sevgi ve hoşgörü üzerine konuşuyor: “Benim ailem bana insanlara sadece sevgi vermem gerektiğini öğretti. Tanrıya inanıyorum ben ve o benim her şeyim. Aslında bütün insanlar tek bir aileden geldiğimize inansak bu kadar nefret ve şiddet olmayacak.”
Sarod öğrenmek için…
Sarod genellikle, tabla eşliğinde çalınıyor. Amjad Ali Khan, dünyaca ünlü pek çok müzisyenle birlikte sahne almış. Zaman zaman udla, zaman zaman da büyük orkestralarla birlikte çalmış. Ancak onun en çok keyif aldığı sahneleri genelde tek başına bir tabla eşliğinde çaldığı zamanlarmış. “Tek başına sahneye çıktığında hem orkestra şefi, hem besteci, hem de icracı olabildiğini ve sahnede kendi gibi hissettiğini” söylüyor. Dolayısıyla Hindistan müziğinin temelini oluşturan “zamansızlık” kavramı da emprovize icrasında devreye giriyor. “Sahnede her şeyin farklı olduğunu” vurguluyor Amjad Ali Khan, “ ne zaman ne olacağını asla kestiremediğini ve bir kez çaldığı müziği bir daha asla aynı biçimde icra edemeyeceğini”…
“Sarodu nasıl öğreniriz?” diye soruyoruz. Hindistan’a gelmelisiniz diyor ve ekliyor: “Aslında tanrı her insana müzik yapabilme yeteneğini vermiştir. Avrupalı birçok gence ders veriyorum ama onlar yazılı metinlerden müziği öğrenmeye alışmışlar. Avrupa müziği bunun üzerine kurulu. Oysa ben onlara içlerinden gelen şeyin doğru olduğunu göstermeye çalışıyorum. Müzik, yazmanın, konuşmanın, okumanın yanındadır…”
Sarod icracıları (Wikipedia’dan)
• Allaudin Khan (1880-1972)
• Hafiz Ali Khan (1888-1972)
• Ali Akbar Khan (b. 1922)
• Aashish Khan (b. 1939)
• Amjad Ali Khan (b. 1945)
• Radhika Mohan Maitra (1917-1981)
• Buddhadev Das Gupta (b. 1933)
• Vasant Rai (1942-1985)
• Amaan Ali Bangash (b. 1977)
• Ayaan Ali Bangash (b. 1979)
• Arnab Chakrabarty
• Kalyan Mukherjee
• Vikash Maharaj (b. 1957)
• Tejendra Narayan Majumdar (b. 1961)
• Wajahat Khan
• Bahadur Khan (1931-1989)
Dahası:
• The World of Amjad Ali Khan, Dr. Raghava & R. Menon, UBSPD, UBS Publishers
• Glimpses: Ustad Amjad Ali Khan, Gautam Halder
• Abba... God's Greatest Gift to Us, Amaan Ali Khan, Ayaan Ali Khan, Roli Books / Lustre Press
• www.sarod.com
• http://en.wikipedia.org/wiki/Sarod
ÖZGE Ç. DENİZCİ / VOLUME DERGİSİ YAYIMLANMAMIŞ MAKALE / HAZİRAN 2009
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder