Siyam Krallığı’ndan özgür ülkeye kralların müziği, çeşitli bağlamlarla karşımıza çıkıyor...
Özgür anlamına gelen Tai kelimesinden adını alan Tayland’ın eski adı Siyam. Utah ve Nevada kombinasyonlarından oluşan ülke 76 ayrı idari bölümden oluşuyor. Ekonomik ve kültürel olarak günlük hayatın içinde de oldukça etkin bir krallık sistemiyle yönetiliyor. Siyam Krallığı zamanında çok daha kapalı bir toplum yapısına sahipti. Şimdilerde ise "batı"ya çok daha açık ve benzerlikler de gösteriyor.
1600'lü yıllarda Avrupa'dan gelen gezginler, 1900'lere değin, özellikle ülkenin bir kenti olan Ayuthaya'nın ekonomik olarak Çin'e bağlı olmasından kaynaklı kültürel benzerliklerden de bahsederler. Ülke müziklerinin içinde iki ayrı tür var; geleneksel klasik müzik ve halk müzikleri.
Geleneksel Tayland klasik müziği
Geleneksel klasik müzik daha çok kral ve kralın etrafında örgütlenen aristokratların eğlence gereksinimini karşılayan halka inmemiş müziktir. Müzisyenleri krallık tarafından ilkokuldan üniversiteye kadar özel olarak yetiştiriliyor. Günümüzde turist mevsimlerinde kimi icracılar tarafından çalınıyorsa da, icracılar açısından pop müzik kadar kârlı değil.
17. Yüzyıl’a ait dokümanlarda, her an her yerde kralı takip eden bir müzisyen ordusundan söz edilir. Yurtiçi ve yurt dışı seyahatlerinde yanında olan müzisyenlerin, gündelik hayatta da Siam Kralı uyuyana kadar enstrümantal ya da vokal olarak ninni de söyledikleri biliniyor. Yaşamları boyunca krala hizmet eden müzisyenler, cenaze törenlerinde de bir kâhin tarafından yönetilirler. Kâhin seremoniyi gerçekleştirirken, müzisyenler de onun talimatları doğrultusunda icralarını sunar. 1848’de, Ayuthaya’da Kral Yot Fa’nın cenazesine tanıklık etmiş olan Mendes Pinto, kralın cesedi yakılırken bütün müzisyenlerin gürültülü bir müzik yaptığını anlatmaktadır. Davullar, gonglar ve zillerin yanı sıra borazanların da korkucu düzeyde yüksek sesler çıkardığını aktarır.
Ses dizilerinin kullanımı ve enstrüman yapısı olarak komşu ülkelerle benzerlik gösteren Tayland klasik müziğini oluşturan unsurların başında birçok Güneydoğu Asya ülkesinde de olduğu gibi Çin ve Hindistan müzikleri gelir. Ritmik paternler, diziler, enstrüman yapıları ve yaklaşık tınılar bu durumu ele verir. Örneğin, kimi müzikologlarca, Kamboçya da kullanılan klasik müzik çalgılarıyla Tayland çalgılarının arasında sadece terminolojik nüans farkı olduğu söylenir.
1920'lerin sonu 1930'ların başlarında batı müziği notasyonuyla yazılmaya başlanan Tayland müziklerini, bu müziklerden ayıran en önemli unsur ise, hemen hemen yakın enstrümanlar kullanmakta olan müzisyenlerin kendilerini farklı bir biçimde ifade ediyor oluşlarıdır. Bu da form kazanan varlığın yönetimindeki ince ama son derece önemli bir farkı ortaya koyar.
Tayland klasik müziğinde kullanılan çalgılar komşu ülkelerle benzerlikler gösteriyor olsa da neredeyse her geçen gün bu enstrümanlara bir yenisi ekleniyor diyebiliriz. Buna en önemli gösterge ise kralların müzikle sürekli iç içe olup, var olan enstrümanları kendilerine göre değiştirmeleri ya da yeni enstrümanlar tasarlıyor oluşudur. Örneğin Kral Rama III, Khawng wong lek adını verdiği, çoğunlukla melodik kordofon ve idiofonlardan ve bir flütten oluşan "erken dönemlerde" sadece eğlencelerde kullanılan, ama daha sonraları sadece dramaların danslarında işlevselliğini devam ettiren mahori isminde müzik topluluklarında kullanılan çalgının, küçük, oval ve 18 tane gongtan oluşan bir biçimini yeniden tasarlamıştır.
Kral Rana IV ( 1851- 1868) tarafından tasarlanmış olan Ranat ek lek ya da diğer adıyla Ranat thawang isimli çalgı ise ilk kullanıldığı zamanlarda altından yapılmış olsa da ilerleyen zamanlar için de demir ve brozdan yapılmaya başlanmıştır.
Tayland klasik müziğini icra eden topluluklar, vokal ve enstrüman kullanımları açısından birden fazla gruba ayrılmıştır. Bu geleneğin ne zaman ortaya çıktığı bilinmiyor. Ancak, Siam Krallığı zamanında yaşamış olan Prens Damrong, Dhanit Yupho gibi âlimlerin yazılı metinlerinde bu gruplarla ilgili verilere ulaşılmaktadır.
Tai klasik müzik gruplarında, müzikler herhangi bir dokümana bakılarak değil, tamamen kulaktan icra edilir. Kimi zaman emprovizasyon da kullanır. Bu gruplarda kostüm de oldukça önemlidir ve bunun sebebi de büyük olasılıkla krala ve aristokrasiye duyulan saygının ifadesidir. Erkekler geleneksel, beyaz, yüksek yaka gömleklerin üzerine, askerî stilde ceketler ve bacaklarını saran pantolonlar giyerken, kadınlar da renkli pantolonlarıyla grubun içindeki yerlerini alır.
Çok daha erken zamanlarda, Phinphat adı verilen ama daha sonraları adı, Piphat olarak değiştirilen klasik müzik grubu, Tayland’ın en önemli grubudur. Bütün müzisyenleri erkeklerden oluşan grubun görevi, maskeli ve maskesiz oynanan oyunlara eşlik etmek.
Grubun içinde, kamış üflemelilerden, Pi adı verilen çalgı kullanılır. Ancak Piphat’ın da çeşitli varyasyonları var. Bu varyasyonları birbirinden ayıran en önemli unsur ise yine kullanılan enstrümanlar.
Görünen o ki; Tayland klasik müziğinin hizmet ettiği alanın krallık etrafında örgütlenen aristokrasi oluşu salt müzik bağlamında değil. Bunu desteklemekte olan tiyatral bir arka plan da mevcut. Bu durum Çin ve yakın komşularıyla olan bağları da önemli ölçüde ortaya koyar.
Hindistan’ın geleneksel tiyatrosu Ramayana Destanı’nın uyarlamalarına da yakınlığı olan Khon isimli oyun, Tayca’da Ramakian olarak da adlandırılır. Tai kaynakları göre bu epik tiyatronun ilk oynanışıyla ilgili 1515 tarihinde Ayuthaya kralı II. Rama Tibodi’den söz etmektedir. Kral, yirmibeşinci doğum gününü kutlamak üzere bir eğlence tertip etmiş ve bu eğlencenin içine Khon’u da koymuş. Khon’un sonraki oynanışlarında ise müzikte olduğu gibi sanatın bütün dallarında söz sahibi olan ve ürünlerini ortaya koyan kralların yazdığı senaryolar oynatılmış. Kral I. Rama ve II. Rama bu tiyatroya oldukça önemli katkılar sağlamış. 1932 yılında ise bu epik tiyatronun eğitimi, müzikte olduğu gibi, krallık altında örgütlenen güzel sanatlar okullarında da devam ediyor. Khon’un içinde Piphat, müzikleriyle de eşlik eder.
Bir dizisi yedi sesten oluşan Tai müzik sistemi bu gruplaşmanın da en önemli özelliklerinden birini oluşturur. Bir başka ifadeyle; her bir müzik grubunun kendine ait dizileri vardır ve bunlar üzerine varyasyonlar yaparlar.
Ksilofon ve gong kullanımları da birçok “Uzak Doğu” müziğinde olduğu gibi bu dizilere bağlı.
Örneğin:
Ranat ek isimli enstrüman,
mahori G A B c d e f g a b c’ d’ e’ f’ g’ a’ b c’’ d’’ e’’ f’’
piphat F G A B c d e f g a b c’ d’ e’ f’ g’ a’ b’ c’’ d’’ e’’
biçiminde kullanılırken,
khawng wong yai,
mahori E F G A B c d e f g a b c’ d’ e’ f’
piphat D E F G A B c d e f g a b c’ d’ e’
biçiminde. Bu da bize dizilerin enstrüman ve enstrüman topluluklarının rengini ve yaklaşık tınılarını veriyor.
Tayland klasik müziği hakkında Hint müziği kadar icracının özgürlüğüne izin vermeyen, oldukça sınırlı kurallarının bağlam olarak saraya dayandığı nettir. Ancak buna rağmen klasik müziğinin dokusal olara sık olduğunu söylemek gerekir. Bunun bir sebebi olarak ise Tai dilin enstrüman müziğinde bile önemli katkısı olduğunu söylenir. Birçok Güney Asya dilinde olduğu gibi Tayland klasik müziğinde kelamın yeri oldukça önemlidir. Bunun içine bir de sadece dilin içine vurgulardan tümce oluşturma durumu da katılırsa, müzikal bir tını elde edilmiş olunur. Bu sarayda da değişmiyor. Bu müziğin ruhunu anlamak da polifonik ya da heterefonik bakış açılarının hangisinin daha iyi tanımlayıcı olduğuna bağlı.
Kaynaklar
ÇALIŞLAR, Aziz, Tiyatro Ansiklopedisi, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1995, s. 304-306
KHAN, Sufi Inayat, Müzik İnsan ve Evren Arasındaki Köprü, çev. Kaan E. Ökten, Tuğrul Ökten, Arıtan Yayınevi, İstanbul, Kasım 2001
MILLER, Terry E., Thailand, Southeast Asia, The Garland Encyclopedia of World Music Volume 4, Garland Publishing, Newyork and London, 1998
MILLER, Terry E., The Cllasical Music of Cambodia and Thailand: A Study of Distinctions, Kent State University of Washington, Etnomusicology, Vol. 39, no:2 Spring – Summer 1995
MORTON, David, The Music of Thailand, Musics of Many Cultures- an Introduction, University of California, London, 1983
ŞİGAHER, Berç Garo, Çin ve Çin Müziği Özellikleri, yayım evi belirtilmemiştir, İstanbul, 1994
SAID, Edward, Müzikal Nakışlar, çev. Gül Çağalı Güven, Agora Kitaplığı, İstanbul, Nisan 2006
http://www.lonelyplanet.com/worldguide/destinations/asia/thailand/
http://www.escati.com/maps/provinces.jpg
http://www.seasite.niu.edu/Thai/music/classical/default.htm
http://www.seasite.niu.edu/Thai/music/classical/default.htm
http://www.ethaimusic.com/
http://en.wikipedia.org/wiki/Music_of_Thailand
http://www.dhammaram.iirt.net/index.html
Özge Ç. Denizci
2005 - yayımlanmamış makale
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder